Podstawowe informacje o cukrzycy
Rodzaje cukrzycy i ich charakterystyka
Cukrzyca typu 1 to choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy niszczy komórki beta trzustki produkujące insulinę. Najczęściej rozwija się w dzieciństwie i młodym wieku dorosłym. Główne objawy to gwałtowny spadek masy ciała, intensywne pragnienie i częste oddawanie moczu.
Cukrzyca typu 2 stanowi około 90% wszystkich przypadków. Rozwija się stopniowo na skutek insulinooporności i zmniejszonej produkcji insuliny. Główne czynniki ryzyka to otyłość, brak aktywności fizycznej, predyspozycje genetyczne oraz wiek powyżej 45 lat.
Cukrzyca ciążowa pojawia się podczas ciąży i może prowadzić do powikłań zarówno u matki, jak i dziecka, w tym makrosomii płodu i trudnego porodu. Inne typy obejmują cukrzycę MODY (genetycznie uwarunkowaną) oraz cukrzycę wtórną, będącą następstwem innych chorób lub leków.
Diagnostyka i objawy cukrzycy
Diagnoza cukrzycy opiera się na kilku badaniach laboratoryjnych. Podstawowe testy diagnostyczne to:
Glukoza na czczo - wartość ≥126 mg/dl (7,0 mmol/l)
Test HbA1c - wynik ≥6,5%
Doustny test obciążenia glukozą (OGTT) - glukoza po 2 godzinach ≥200 mg/dl
Glukoza przypadkowa ≥200 mg/dl z objawami
Wczesne objawy obejmują nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu, nieuzasadnione zmęczenie i niewyjaśniony spadek masy ciała. W przypadkach zaawansowanych mogą wystąpić powikłania dotyczące oczu, nerek, układu nerwowego i sercowo-naczyniowego. Do lekarza należy zgłosić się przy wystąpieniu charakterystycznych objawów lub w przypadku czynników ryzyka.
Leki dostępne na polskim rynku
Insuliny i ich rodzaje
Insuliny krótkodziałające działają szybko po podaniu i są stosowane głównie przed posiłkami. Do tej grupy należą Actrapid, Humulin R oraz insuliny ultraszybkie NovoRapid i Humalog, które rozpoczynają działanie już po 10-15 minutach.
Insuliny długodziałające zapewniają stałe podstawowe stężenie insuliny przez 12-24 godziny. Najpopularniejsze preparaty to Lantus (glargina), Levemir (detemir) oraz najnowsza Tresiba (degludek), która działa do 42 godzin.
Insuliny mieszane łączą działanie szybkie i przedłużone w jednym preparacie. Dostępne są Mixtard, Humalog Mix oraz NovoMix w różnych proporcjach mieszania.
Sposoby podawania insuliny obejmują:
Tradycyjne strzykawki jednorazowe
Wygodne pióra insulinowe z wymiennymi wkładami
Nowoczesne pompy insulinowe zapewniające ciągłe podawanie
Systemy typu flash do monitorowania glukozy
Leki doustne pierwszego wyboru
Metformina - podstawa terapii cukrzycy typu 2
Metformina stanowi złoty standard w leczeniu cukrzycy typu 2 w Polsce. Jej mechanizm działania opiera się na zmniejszeniu produkcji glukozy przez wątrobę oraz zwiększeniu wrażliwości tkanek na insulinę. Lek nie powoduje hipoglikemii i wspomaga redukcję masy ciała. Standardowe dawkowanie rozpoczyna się od 500-850 mg dziennie, stopniowo zwiększane do maksymalnie 3000 mg na dobę, podzielone na 2-3 dawki.
Dostępne preparaty metforminy
W polskich aptekach dostępne są następujące preparaty metforminy:
Metformax - produkt krajowy o doskonałej tolerancji
Glucophage - oryginalny preparat referencyjny
Siofor - niemiecki odpowiednik o sprawdzonej jakości
Metfogamma - dostępny również w postaci o przedłużonym uwalnianiu
Skutki uboczne i zalecenia
Najczęstsze działania niepożądane to dolegliwości żołądkowo-jelitowe: nudności, biegunka, metaliczny smak. Przeciwwskazaniem jest niewydolność nerek (eGFR <30 ml/min/1,73m²). Podczas stosowania zaleca się dietę ubogą w węglowodany proste, regularne posiłki i ograniczenie alkoholu. Konieczne jest okresowe monitorowanie funkcji nerek i poziomu witaminy B12.
Nowoczesne leki na cukrzycę
Inhibitory SGLT-2
Najnowsza klasa leków przeciwcukrzycowych działa poprzez blokowanie zwrotnego wchłaniania glukozy w nerkach. Jardiance (empagliflozyna), Forxiga (dapagliflozyna) i Invokana (kanagliflozyna) nie tylko obniżają glikemię, ale również wykazują udowodnione działanie kardioprotektywne i nefroprotektywne. Zmniejszają ryzyko hospitalizacji z powodu niewydolności serca oraz spowalniają progresję przewlekłej choroby nerek.
Agoniści receptora GLP-1 i inhibitory DPP-4
Ozempic, Trulicity i Victoza to nowoczesne leki iniekcyjne podawane raz tygodniowo lub dziennie, które stymulują wydzielanie insuliny zależne od glukozy. Inhibitory DPP-4 jak Januvia, Galvus czy Onglyza działają podobnie, ale w formie doustnej. Wszystkie te preparaty charakteryzuje niskie ryzyko hipoglikemii oraz dodatkowe korzyści sercowo-naczyniowe, co czyni je atrakcyjną opcją terapeutyczną dla pacjentów z cukrzycą typu 2 i chorobami towarzyszącymi.
Systemy ciągłego monitorowania
Systemy ciągłego monitorowania glukozy (CGM) rewolucjonizują zarządzanie cukrzycą, oferując pacjentom całodobowy wgląd w poziom cukru we krwi bez konieczności częstego nakłuwania palców.
FreeStyle Libre - zasada działania, zalety, ograniczenia
FreeStyle Libre wykorzystuje sensor podskórny mierzący glukozę w płynie tkankowym. Urządzenie zapewnia odczyty przez 14 dni, wymagając jedynie zbliżenia czytnika lub smartfona do sensora. Główne zalety to brak konieczności kalibracji, wodoodporność oraz możliwość skanowania przez ubranie. Ograniczenia obejmują opóźnienie 15-minutowe względem glukozy we krwi oraz brak automatycznych alarmów w podstawowej wersji.
Dexcom G6 - funkcje alarmowe, połączenie z pompą
Dexcom G6 oferuje zaawansowane funkcje alarmowe, automatycznie powiadamiając o niskim lub wysokim poziomie glukozy. System można zintegrować z pompami insulinowymi, tworząc zamknięty system podawania insuliny. Sensor pracuje przez 10 dni i nie wymaga kalibracji, zapewniając ciągłe monitorowanie w czasie rzeczywistym z możliwością udostępniania danych opiekunom.
Refundacja NFZ i warunki dostępu
Narodowy Fundusz Zdrowia refunduje systemy CGM dla wybranych grup pacjentów. Warunki dostępu obejmują:
Cukrzyca typu 1 u dzieci i młodzieży do 26. roku życia
Pacjenci z częstymi hipoglikemiami nieodczuwalnymi
Kobiety w ciąży z cukrzycą typu 1
Spełnienie określonych kryteriów HbA1c i częstotliwości pomiarów
Korzyści z ciągłego monitorowania
Ciągłe monitorowanie glukozy przynosi znaczące korzyści zdrowotne i lifestyle'owe. Pacjenci osiągają lepszą kontrolę glikemii, redukcję epizodów hipoglikemii oraz większą swobodę w codziennym życiu. System umożliwia wykrywanie trendów glikemicznych, optymalizację dawek insuliny i lepsze planowanie posiłków oraz aktywności fizycznej, znacząco poprawiając jakość życia osób z cukrzycą.
